PINIARNEQ AALLAANIARNERLU
Piniarnerup aallaaniarnerullu aqunneqarnerat
Piniarneq aallaaniarnerlu pisassiissutit, piniarnermut allagartat akuersissutillu atorlugit aqunneqarput. Pisassiissutit atorlugit uumasut piniarneqarsinnaasut aallaaniarneqarsinnasullu amerlassusaat aqunneqarput. Piniarnermut allagartat akuersissutillu atorlugit piniarsinnaaneq aallaaniarsinnaanerlu aqunneqarput. Tunnulinnik, tikaagulliusaarnanik kigutilissuarnillu piniarneq inerteqqutaavoq.
Nunarsuaq tamakkerlugu Arfanniarnermut Ataatsimiititaliarsuaq (International Whaling Commision, IWC) ilaasortaanikkut tikaagulliusaanik tikaagullinnillu Kalaallit Nunaat pisassiissutinik tunineqartarpoq. Tunniussineq kulturi pissutigalugu arfanniarneq pillugu tunngavik malillugu pisarpoq. Pisassiissutit ukiunut tallimanut atuuttussanngorlugit tunniunneqartarput. Kalaallit Nunaanni 2008-mit arfivinnik ukiumut marlunnik piniartoqarsinnaalerpoq.
Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfik kommunini ataasiakkaani arferit qanoq amerlatigisut pisarineqarsinnaanersut pillugit ukiut tamaasa nalunaaruteqartarpoq. Kalaallit Nunaanni Aalisartut Piniartullu Kattuffiat (KNAPK) aamma Kalaallit Nunaanni Kommuneqarfiit Kattuffiat (KANUKOKA) aalajangersaasoqartinnagu tusarniaavigineqartarput.
Qilalukkat qernertanut, qilalukkanut qaqortanut, aarrinut nannunullu pisassiissutit ukiut tamaasa naalakkersuisut aalajangersartarpaat. Aalajangersaaneq nunarsuaq tamakkerlugu isumaqatigiissutit biologillu siunnersuineri aallaavigalugit pisarput. Piniarneq pillugu Siunnersuisoqatigiit, ilaatigut KNAPK-mit, KANUKOKA-mit aamma Tapertaralugu Piniartartut Aalisartartut Katuffianit, TPAK, aalajangersaanissaq pillugu tusarniaavigineqartarput. Tamatuma kingorna pisassiissutit tamarmiusut kommuninut agguarneqartarput.
Tuttunut umimmannullu pisassiissutit, tunngaviit assingusut malillugit, aalajangersarneqartartut Pinngortitamut Avatangiisinullu Aqutsivimmit aqunneqarput.
Timissanik aallaaniarneq pisassiissutit aqqutigalugit aqunneqanngilaq. Appa, appa sigguttooq, miteq siorartooq miterlu sioraki ullormut amerlanerpaaffilerlugit piniarneqarsinnaapput.
Inuit piniarnermut allagartallit ullormi piniarfiusumi timmissanik 30-inik pisaqarsinnaatitaapput, inuillu sunngiffimminni pinialuttartut ullormut tallimanik pisaqarsinnaatitaallutik.
Timmissanik allanik piniarsinnaanerit kiisalu puisinnik, niisanik, anarnanik, aarluarsunnik, niisarnanik aarlunnillu piniarneq pisassiisutitaqanngilaq.
Soorlu Tabel 10-mi takuneqarsinnaasoq ukiuni arlaqartuni Kangerlussuup eqqaani tuttunut umimmannullu pisassiissutit killeqanngillat. Tamanna pissuteqarpoq tuttut umimmaallu ima amerlatigilersimammata allaat ulorianartorsiulersinnaallutik nerisassaaleqilernermikkut. Nunap immikkoortuini allani illoqarfikkaartumik pisassiisoqartarpoq.
2004-mi qilalukkanut qernertanut qaqortanullu pisassiisoqartalerpoq. 2010-mi qilalukkat qernertat 390-it pisassiissutigineqarput, qaqortanullu 310-it, takuuk Tabel 10.
Uumasunut pisassiissutitalinnut allanullu piniarniaraanni piniarnermut allagartaqarnissaq piumasaqaataavoq. Allagartat assigiinngitsut marluk tassani pineqarput, tassalu inuussutissarsiutigalugu allagartaq kiisalu pinialuttartutut allagartaq. Pinialuttartutut allagartartaarniaraanni Kalaallit Nunaanni inuit allattorsimaffiinnut allatsissimanissaq piumasaqaataavoq. Piniarnermut allagartartaarniaraanni piniarnermit, aallaaniarnermit aalisarnermiillu aningaasarsiat tamarmiusut minnerpaamik 50 pct.-ii pisuunissaat piumasaqaataavoq.
Titartagaq 1
Inuit aallaaniarnissamut allagartallit
Najoqqutaq: Aalisarnermut, Piniarnermullu Pisortaqarfik
Soorlu Titartakkami 1-mi aamma Tabel 11-mi takuneqarsinnaasoq inuit inuussutissarsiutigalugu piniarnermut allagartallit ukiuni qulini kingullerni taamaaginnarsimapput. 2010-mi inuit 2.081-it inuussutissarsiutigalugu piniarnermut allagartartaarput. Inuit sunngiffimmi piniarnermut allagartallit 2002-mi amerlanerpaajupput 9.686-iullutik. Tamatuma kingorna ikiliartulersimapput, 2010-milu inuit 5.550-it allagartartaarsimallutik. Tamatumunnga pissutaanerpaavoq ukiuni kingulliunerusuni nunap annersaani pisassiissutitaqanngitsumik tuttuttassiisoqartarnera.
Miluumasunik pisassiissutitalinnik piniartoqarlunilu aallaaniartoqassappat akuersissummik peqarnissaq piumasaqaataavoq. Tikaagullinnik, tikaagulliusaanik, aarrinik nannunillu piniarnissamut akuersissutit inunnit inuussutissarsiutigalugu piniarnermut allagartalinnit taamaallaat pineqarsinnaapput.
Qilalukkanik qernertanik, qaqortanik, tuttunik umimmannillu piniarnissamut akuersissutit tunngaviatigut inunnit piniarnermut allagartalinnit pineqarsinnaapput. Akuersissutit kommuninit ataasiakkaanit tunniunneqartarput, taakkuuppullu aamma sunngiffimmi inuussutissarsiutigalugulu piniarnermut allagartalinnut agguaassisoqassappat aalajangiisussat.
Piniarneq aallaaniarnerlu pillugit maleruagassat eqquutsinnissaanut politiit qullersaallutik akisussaapput. Taakku saniatigut kommunini arlaqartuni piniarnermut aalisarnermullu nakkutilliisunik atorfinitsitsisoqarnikuuvoq, taakkulu pingaarnertut suliassaraat piniarnermik, aallaaniarnermik kiisalu kapisilinniarnermik eqalunniarnermillu nakkutilliinissaq.
Nittartakkat takuneqarsinnaasut:
IWC pillugu nittartagaq una takuuk: www.iwcoffice.org
Inatsisit, malittarisassat assigisaallu piniarnermut aallaaniarnermullu tunngasunik paasisaqarnererusukkuit nittartagaq una alakkaruk: www.nanoq.gl